Afgelopen zaterdag ben ik naar de tentoonstelling Goede Hoop. Zuid- Afrika en Nederland vanaf 1600 geweest.
Als mens kan ik alleen maar zeggen dat ik het moedig van het Rijksmuseum vind om een tentoonstelling als deze te maken. Waarom? De expositie vertelt namelijk het verhaal van een klein groepje blanke mensen die zich in Zuid-Afrika vestigt en wat voor impact dat heeft gehad voor de lokale bevolking of eigenlijk voor heel Zuid-Afrika.
Beleef je eigen geschiedenis.
In blogpost van vandaag zal ik niet ingaan op de geschiedenis. Die moet, als je wilt, je zelf gaan beleven. Ik laat een aantal objecten zien die mijn deden huiveren, plezieren en mijn hart lieten huilen.
De eerste zalen van de Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600 zijn nog zoet te noemen.
Je maakt kennis met de eerste bewoners van het land: de San en de Khoikoi. De San is het oudste volk van Zuid-Afrika en hebben de langst bestaande kunsttraditie (27.0000 jaar oud)ter wereld. Beide volken beschilderden stenen en kerfden ze in.
Heel sporadisch werden er mensen geschilderd. Op deze San-steen met drie figuren zie je mensen die in een soort trance bevinden. Het opwekken van deze transcendente toestand had als doel om zieken te genezen , een succesvolle jacht af dwingen en ook om regen op te wekken.
Fraai gekleed
Als welgestelde moest je wel op z’n mooist, op zijn fraaist gekleed zijn. Ook die regel gold bij de Khoikoi en de San. Dit is een san-mantel welke gemaakt is uit stukken dierenhuid die aan elkaar genaaid zijn. De onderrand is stijlvol afgewerkt. Over mantel is nagedacht. In de winter droeg je de harige zijde aan de binnenkant en in de zomer andersom.
Watteau?
Deze jurk moet van een welvarend meisje geweest zijn met een familie die persoonlijke huisslaven had die kleding maakten en verstelden. Vermoedelijk is deze jurk versteld door Scipio van Mallabaar, een vrouwe kledingmaker.
Zonder het tekstbordje te lezen zie ik meteen dat de stof uit India komt en herken ik Les Plis Watteau.
Uit ervaring weet ik dat Indiaas-katoen heel sterk naar aarde kan ruiken. Zou dat destijds ook bij deze jurk zo zijn geweest?
Krassen en boosheid?
Op het tekstbordje bij het schilderij Hollandse koopman met slaven in een heuvellandschap (1700 – 1725) staat “Als je goed kijkt zie je dat er krassen zijn aangebracht in het gezicht van de Europeaan en de vrouw”.
Na twee keer met m’n ogen geknipperd te hebben zie ik ze. Iemand heeft zich waarschijnlijk erg geërgerd aan deze voorstelling waarop een kolonel en geboeide mannen te zien is. Misschien een kwade slaaf? Al dat zo is durfde hij waarschijnlijk niet het schilderij kapot te maken.
Simonstad en Stellenbosch. Misschien heb je de deze stadsnamen wel eens voorbij zien komen? Ken je de naam Simon van der Stel?
In 1679 kreeg hij de positie van commandeur aan de Kaap waar hij vermogendste man in de wijnhandel zou worden.
In 1696 vroeg hij ontslag aan en kreeg deze pas in 1699. Daarna richtte hij zich volledig op zijn eigen landgoed Constantia waar hij peren, perziken en citroenen teelde. Daar maakte hij ook eigen Constantia-wijn.
Via internet kwam ik erachter dat de wijnboerderij nog steeds bestaat en dat er in de wynkelder een klein wijnmuseum is ingericht.
Toen het Rijksmuseum aankondigde dat er in de tentoonstelling tekeningen van kolonel Robert Jacob Gordon te zien zouden wijn wist ik niet over welke kunstenaar het museum het had. Ik had nog nooit van hem gehoord.
In de expositie kwam ik er pas achter dat (ik wilde niet vooraf googlen) dat Robert Jacob Gordon een kolonel was.
Hij werd geboren in Doesburg en zijn opa was voormalig burgemeester van Schiedam. Naast kolonel was hij botanicus, zoöloog, etnograaf, linguïst en geoloog, kaartenmaker en tekenaar.
Twintig jaar lang tekent hij de geografie, de geologie, de fauna en flora en het klimaat van Zuid-Afrika. Deze zaal is de kostelijkste zaal van allemaal.
Gordon tekende en bestudeerde graag nijlpaarden, neushoorns en giraffen.
De giraffe was destijds nog het minst bekend in Europa en Gordon wilde een zoölogisch onderzoek en een bewijsexemplaar mee naar huis nemen. De eerste poging om een giraffe te bestuderen mislukt. Gordon liet het dier liggen en later bleek dat de karkas van het dier was opgegeten door aaseters.
De tweede poging was op 10 december 1779. Gordons reisgenoot een Khoikoi schoot een giraffe is zijn voorpoot.
Gordon achtervolgde het dier en sneed zijn keel door. Hij vilde het ter plekke en hakte het in stukken. Duizenden kilometers droeg hij de huid en botten met zich mee voordat hij deze “opgezet” naar Nederland stuurde naar de stadhouder Willem V. Ik weet niet wat ik ervan moet denken. Ik zou niet blij worden van een reusachtig opgezet skelet van een giraffe. Waar zou ik het moeten neerzetten?
Concentratiekampen
In 1795 nemen de Britten Kaapstad over en daarmee kwam een einde aan de koloniale tijd. In de periode van 1899 en 1902 was een er een Zuid-Afrikaanse (boeren) oorlog waarbij Nederlanders vochten tegen de Britten. Dit jurkje is gedragen door een Amsterdams schoolmeisje ter ere van Wilhemina’s huwelijk in 1901. Op het tasje staat Concentratiekampen geschreven. Het is een verwijzing naar de kampen waar Nederlanders (boeren) en zwarte Zuid-Afrikanen naar toe moesten nadat hun huizen waren verwoest.
Beeldhouwer Anton van Wouw, maakte dit beeldje van zijn huisbediende Korhaan.
Hij liet hem poseren als een jager, als een Bosjesman. De voornamelijk witte klanten van de kunstenaar zagen de zwarte Afrikaan het liefst als Bosjesman. Van Wouw propageerde apartheid.
Zwarte liefde
Dit zijn aquarellen van Marlene Dumas die zij vlak na de geboorte van haar dochter maakte.
Op de tekeningen Being held by others zijn de armen van een zwarte nanny te zien die het pasgeboren kind vasthoudt. Lief!
Dit kleine zaaltje met een apartheidsbankje zegt genoeg denk ik.
In 1987 werd Ruud Gullit uitgeroepen tot Europees voetballer van het jaar. Hij droeg zijn Gouden Bal op aan Nelson Mandela.
Gullit vond het onacceptabel dat de leider van het ANC, bijna net zo lang vast zat als zijn leeftijd. Moedig!
In de tentoonstelling zijn er dertig affiches te zien. Dertig over apartheid.
Die met de tekst Stomme Trut. Klootzak. Waarom doe jij niets tegen apartheid tegen Zuid –Afrika? raakte mij het meest.
Het affiche van de tentoonstelling (bovenste foto) is dit keer een foto van Nelson Mandela op balkon van het Stadsschouwburg op het Leidseplein in Amsterdam. Mandela stond daar op 16 juni 1990 vol met hoop.
Wat vond ik van de tentoonstelling?
Leerzaam. De expositie is mooi opgezet. Als Nederlander, ongeacht je huidskleur, moet je naar deze tentoonstelling gezien hebben.
Kleur is nog altijd een issue op deze wereld.
Ondanks apartheid is afgeschaft wordt er nog steeds naar kleur gekeken. Niet alleen door blanken maar ook door donkere mensen onderling. In mijn eigen Hindustaanse cultuur word ik altijd als donkere gezien en nooit als Sandra. Na jaren ben ik trots op mijn donkere mooie huidskleur. In andere culturen is het helaas ook nog steeds zo.
De afgelopen jaren heb ik genoeg meegemaakt als het gaat om mijn huidskleur. Helaas ook als museumblogger. Ik hoop dat dit ooit zal veranderen!
Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600 is te zien tot en met 21 mei 2017.
Voor meer informatie kiek hier. De tekeningen van Gordon kun je hier bewonderen
Liefs en een fijne avond,
Sandra
Ik ga volgende week met mijn collega’s heen als onderdeel van ons afdelingsuitje juist vanwege het schurende onderwerp.