De lijst van Dubuffet

Vanaf vandaag  kun je in het Outsider Art Museum naar de tentoonstelling De lijst van Dubuffet  / Meesterwerken uit de Prinzhorn Collectie.

In deze tentoonstelling komt de museumbezoeker alles te weten over de oorsprong van Outsider Art, de ideeën van psychiater Hans Prinzhorn en kijkt door de ogen van kunstenaar Jean Dubuffet.

Ik had nog nooit gehoord van Prinzhorn. Jean Dubuffet ken ik alleen van Jardin d’ Émail in het Krőller Müller Museum. Ik heb mij nooit eerder in de kunstenaar verdiept. Sinds gisteren weet ik wie ze zijn en wat hun doel was. Zij zijn de grondleggers van wat wij nu Outsiders Art noemen.

De gedachten van beide heren zouden een sleutelmoment zijn in de kunstgeschiedenis. Tijd voor een kennismaking met deze heren.

Hans Prinzhorn (1886 – 1933) was een Duitse arts en kunsthistoricus.

Als kunsthistoricus bestudeerde hij kunstwerken van patiënten uit psychiatrische instellingen. Hij brak met de traditie om tekeningen en andere werkjes van patiënten te gebruiken als materiaal die diende voor het stellen van diagnoses voor psychiatrische ziekten.

In 1922 publiceerde hij een boek met werken van patiënten genaamd Bildnerei der Geisteskranken.

Dit boek werd een hit in kunstenaarskringen en beïnvloedde de surrealisten zoals Dali, Picasso en Max Ernst. Zijn collectie is bewaard gebleven en geopend voor publiek in museum de Sammlung Prinzhorn in Heidelberg in Duitsland.

Prinzhorn overleed na de machtsovername door de nazi’s en zijn collectie reisde door heel Duitsland in de tentoonstelling  Entarte Kunst. De reden hiervan was niet om de kunstwerken tentoon te stellen. Andersdenkenden werden in een kwaad daglicht gesteld. Bah! Er werd gedacht dat deze collectie verloren was gegaan, maar zij kwam ongeschonden door de Tweede Wereldoorlog.

Nu weten we wat de Prinzhorn collectie is en dat beroemde surrealisten het boek waarschijnlijk hebben verslonden. Laten we nu kennis maken met Jean Dubuffet.

Jean Dubuffet (1901 – 1985) was eén van de grootste kunstenaars van de 20^ste eeuw.

Tekeningen van kinderen, geestelijk minder begaafden en gedetineerden hadden een grote aantrekkingskracht op hem. Deze fascinatie leidde tot de oprichting van de La Compagnie de  L’ Art Brut.

In 1947 lanceerde hij een naam voor de kunstvorm: L’ Art Brut.

De  aanduiding ‘brut’ staat voor champagne met de minste toevoeging aan suiker. Dubuffet omschreef  L’ Art Brut als volgt: ongesuikerde kunst, niet mooi gemaakt, bijna puur, authentiek en van de hoogte kwaliteit, ontstaan in volstrekt isolement en niet beïnvloed door de buitenwereld.

In 1949 schreef hij een manifest onder de titel L’ Art Brut préféré aux arts culturels, waarin hij zijn ideeën besprak.

Dubuffet reisde door Frankrijk en naar Zwitserland om (in psychiatrische instellingen) kunst van patiënten te bestuderen en te verzamelen.

Dubuffet heeft op 11 en 12 september 1950 een bezoek gebracht aan Heidelberg en de collectie van Prinzhorn bekeken en bestudeerd.

Over zijn bezoek schrijft hij aan de zoon van Henri Matisse een brief op 23 september 1950. Eén zin luidt: Ik heb in alle rust en onder beste omstandigheden de schitterende collectie van dokter Prinzhorn, die ik al jaren heel graag wilde zien, kunnen bezichtigen.

Ik kan mij helemaal in deze zin vinden, want in februari jongstleden heb ik een aantal Vemeer’s bij elkaar mogen bewonderen in het Louvre in Parijs. Dagenlang liep ik euforisch rond!

Naast de brief zie je een tekening Bedouin op een kameel voetstappen (1948) van de kunstenaar zelf.  Wat zou hij hierover hebben gezegd?

Deze zomer is het werk van de Franse kunstenaar op drie plekken in Amsterdam te zien.

Het Rijksmuseum presenteert in de museumtuinen sculpturen en in het Stedelijk Museum in de tentoonstelling Jean Dubuffet – The Deep End.

Om het verhaal (voor mezelf compleet te maken) heb ik als  een museumdetective de dagen waarop Dubuffet Heidelberg bezocht opgezocht: 11 en 12 september 1950 vielen op een maandag en dinsdag.  De brief heeft hij op een zaterdag geschreven.

Dubuffet adoreerde Prinzhorn maar had toch een andere kijk op de kunstwerken dan zijn grote voorbeeld.

Prinzorn was van mening dat de werkjes op kunstwerken leken maar dat niet waren. Terwijl Dubuffet zich vasthoudt aan zijn zelfbedachte kunstvorm Art Brut.

De lijst van Dubuffet

Vijfenzestig jaar na dato, in 2015, duikt er ineens een verloren, uitgetypte lijst van kunstwerken uit de Prinzhorn collectie op.  Op de lijst staan een aantal kunstwerken die Dubuffet naar eigen inzicht beoordeeld heeft. De lijst voert 36 genummerde kunstenaars op die aangeduid werden met pseudoniemen (door Prinzhorn gegeven) of met hun echte namen.

Sommige kunstwerken die hij heeft bekeken verwijst hij naar Prinzhorns boek Bildnerei der Geisteskranken, soms zelfs met paginanummers.  Wat een ontdekking!

Zijn beoordelingen zijn vooral kort en krachtig: niet heel bijzonder, gewoon, goed en minder goed zijn enkele woorden die hij gebruikte.

Men begreep niet waarom hij voor deze kunstwerken op deze lijst koos. Totdat……

Tot er weer een document uit  1949 opdook.  Het was een inventarisdocument van de lades waar Prinzhorn zijn kunst bewaarde.  De Duitse arts gaf met nummers aan  welke kunstwerken zich in welke lades zich bevonden.  Door het inventarisdocument was na te gaan welke lades Dubuffet en welke volgorde hij ze heeft geopend en welke hij niet heeft gezien.

Foto: Outsider Art Museum

Op het affiche van de tentoonstelling staat de tekening “Geval 18’ Wereldas met haas II (omstreeks) 1911 – 1917 van August Natterer.

Prinzhorn beschrijft dit werk als pronkstuk uit zijn collectie en een hallucinatoire verschijning terwijl Dubuffet de haas niet zo veel bijzonders vindt.

De lijst van Dubuffet / Meesterwerken uit de Prinzhorn Colllectie heb ik bekeken met het  bovenstaande verhaal in mijn achterhoofd. Ik ben er nog steeds van onder de indruk.

Sommige tekeningen zijn zo gedetailleerd dat je blijft kijken.

Alle tekeningen zijn allen eerste versies en er zijn geen correcties aangebracht. Het zijn kunstwerken diep van uit het hart net als hoe kinderen tekenen.  Erg mooi vond ik de schetsboeken en tekenschriftjes die her en der in vitrines geplaatst zijn.

Gisteren heb ik foto’s van enkele kunstwerken aan mijn koningskoppel laten zien. Zij willen heel graag naar de tentoonstelling. Kinderen  vanaf de leeftijd van 7 jaar ) zullen deze expositie erg interessant vinden. Aanstaande vrijdag, na schooltijd, gaan wij kieken en zoeken wij verkoeling op in het museum.

Eindelijk ben ik weer es verliefd op een tentoonstelling en ook op beide heren en hun verhaal!

De tentoonstelling De Lijst van Dubuffet – Meesterwerken uit de Prinzhorn Collectie is te zien tot en met 24 september 2017.  Voor meer informatie: Outsider Art Museum.

Ook interessant:  de site van het Dubuffet Foundation.

Dubuffet deze zomer in Amsterdam

In de Rijksmuseumtuinen kun je kennismaken met twaalf beelden van Jean Dubuffet. Tegelijkertijd laat het Stedelijk Museum alle werken zien, die het van de kunstenaar  in de collectie heeft, in een kleine tentoonstelling Jean Dubuffet – The Deep End.

Ik wens je een fijne (werk)dag.

Liefs,

Sandra