Het Fries Museum in Leeuwarden presenteert de tentoonstelling ‘Mata Hari: de mythe en het meisje’.
Vandaag is het precies honderd jaar geleden dat Margaretha Geertuida Zelle a.k.a Mata Hari in Frankrijk werd geëxecuteerd nadat zij was veroordeeld voor spionage.
Wie was Margaretha? Wie was Mata Hari?
De meesten mensen kennen haar als de wereldberoemde exotische danseres. Na haar dood groeit Mata Hari uit tot een mythe. Ze is stijlicoon, sekssymbool en femme fatale. De tentoonstelling belicht niet alleen deze drie kanten van Margaretha. Het laat ook zien wie Margaretha was als klein meisje, echtgenoot en moeder. Ook toon het de keuzes waar voor zij (vaak moederziel alleen) voor stond, voordat zij Mata Hari werd.
Meer dan honderd bruiklenen uit het binnen en buitenland zijn speciaal naar Leeuwarden afgereisd.
Om die reden mag er niet gefotografeerd worden in de tentoonstelling.
De gerechtsdossiers in de zaak tegen Mata Hari zijn de afgelopen honderd jaar bewaard in de Franse militaire archieven in Vincennes. Het is de eerste keer dat het aan het publiek getoond word. Ook zijn er brieven, foto’s, affiches en persoonlijke spullen zoals een babyboek, visitekaartjes en plakboeken te zien.
De tentoonstelling ‘begint’ op 21 mei 1917.
Margaretha zit al drie maanden vast in een Parijse gevangenis. Ze verteld aan kapitein Bouchardon, de hoofdonderzoeker van de Krijgsraad dat ze geld heeft aangenomen van de Duitsers. Ja, ze had de codenaam H-21 en heeft het geld alleen genomen als compensatie voor haar in Duitsland in beslag genomen goederen vertelt ze. Daarbij zweert ze er nooit iets voor terug te hebben gedaan.
De verhoren vinden plaatst tussen 15 februari en eind juni 1917.
Op 4 juli 1917 wordt Margaretha officieel aangeklaagd voor pro-Duitse spionageactiviteiten. Bouchardon kan niet bewijzen of ze daadwerkelijk belastende informatie aan de Duitsers heeft verstrekt. Dit blijft tot aan haar executie in het midden. De dagvaarding door de regeringscommissie van de 3e Conseil de Guerre is in de expositie te zien. Daarin staan de acht punten waarop Margaretha wordt aangeklaagd.
We gaan naar 15 oktober 1917. Naar de tweede zaal.
Parijs slaapt als Margaretha van de dodencel naar de schietbaan van Vincennes wordt gebracht. Op het executieterrein staat het vuurpeloton (zie foto) al klaar om haar te fusilleren. Net na zonsopgang zijn zowel Margaretha als Mata Hari dood. Ze is 41 jaar oud geworden en men noemt haar ‘de grootste vrouwelijke spion van onze eeuw’ ondanks dat er geen bewijs is. Haar lichaam wordt gedoneerd aan een ziekenhuis als oefenmateriaal.
Margaretha als Meisje
In de derde tentoonstellingszaal kom je alles te weten over haar jeugd. Tot haar twaalfde jaar is deze vreugdevol. Haar ouders scheiden en haar moeder komt te overlijden. Hierna verloopt alles anders dan ze had verwacht.
Dames!’ ziet Margaretha op 11 februari 1895 in het Nieuws van den Dag staan.
Ze is inmiddels achttien en woont bij een tante in Den Haag. Een ‘officier met verlof uit Indië zoekt een vrouw’ staat er in de contactadvertentie. Margaretha besluit om te reageren.
De advertentie is van de 39-jarige Rudolph MacLeod met als roepnaam ‘John. Margaretha en John ontmoeten elkaar bij het Rijksmuseum in Amsterdam. Zes dagen later zijn ze verloofd. Op 11 juli 1895 trouwen ze in het stadhuis van Amsterdam.
De originele trouwfoto en ook de menukaart van het huwelijk zijn er te zien.
Pommes Frites, Filets Mignon, Saumon de Rhin, Compote, Nougat, Glace a Vanille, Fruits en Desserts zijn enkele gerechten die op het menu stonden. Op de kaart zie ik rechtsonder dat het diner in het American Hotel werd gehouden. Op internet lees ik dat Margaretha haar eerste huwelijksnacht doorbracht in een kamer van het American en dat deze kamer nog steeds verhuurd wordt als de Mata-Hari Suite.
Huwelijk & Kinderen
Het stel verhuisd naar Nederlands-Indië en krijgt een zoon Norman en dochter Louise Jeanne, die de bijnaam ‘Nonnie’ krijgt.
In 1899 overlijdt Norman. Het huwelijk strand. Op 30 augustus 1902, kort na terugkomst in Nederland, scheiden John en Margaretha van tafel en bed. Margaretha krijgt de voogdij over dochter Nonnie.
Voor inkomsten is ze afhankelijk van John, die verplicht wordt haar maandelijks 100 gulden te betalen. Hij komt zijn verplichting echter niet na. Als gescheiden vrouw is het lastig om aan een goed betaalde baan te komen. Ze laat haar dochter achter bij een pleeggezin en vertrekt in 1903 voor het eerst naar Parijs. Margaretha beseft al snel zich waar ze geld mee kan verdienen: met prostitutie.
Op 13 maart 1905 wordt Mata Hari geboren.
In het Maleis betekent het oog van de dag. Ze treedt op in Musée Guimet. De Parijse high-society is aanwezig. Het is het begin van haar dans carrière. Elke dans wordt afgesloten met hetzelfde ritueel. Mata Hari werpt zich aan de voeten van dit Shiva-beeld nadat ze haar sluiers heeft afgedaan, bedekken de overige danseressen de halfnaakte Mata Hari.
Achter haar sluiers schuilt er een geheim. Margaretha en John zijn inmiddels officieel gescheiden en Non woont bij haar vader. Margaretha krijgt haar dochter niet te zien. Haar brieven aan haar dochter worden zonder pardon ongeopend teruggestuurd. Desondanks blijft ze toch proberen om de voogdij terug te winnen. Zonder resultaat.
Margaretha als Mythe
De eerste wereldoorlog breekt uit en de dans stopt letterlijk. Margaretha besluit om naar Nederland terug te gaan. Na een maand verveeld te zijn besluit ze om naar Parijs te gaan. Omdat Nederland neutraal is mag ze overal door Europa reizen. Ondertussen heeft ze (zonder dat ze het weet) de Franse, Duitse en Britse inlichtingendienst achter haar aan zitten.
Zowel de Duitse als de Franse inlichtingendienst vragen haar om een spion te zijn. Margaretha die het (als eerste instantie) ziet als een spel en in geldnood zit zegt tegen beide volmondig ja.
Franse spion
In een brief d.d. 15 december 1916 geadresseerd aan Ladoux, hoofd van de Franse inlichtingendienst schrijft Margaretha over een Duitse onderzeeër met vijandelijke officieren die land zal zetten in Marokko. Destijds nog Frans grondgebied. Deze brief is te zien in de expositie en kan worden gezien als enige bewijs Margaretha spioneerde voor de Fransen.
Was Margaretha een Duitse spion? Was ze een Franse spion? Of was ze een dubbelspion?
Na het zien van de tentoonstelling ben ik er eigenlijk niet zeker van. Als je de verklaringen van Margaretha leest dan lijkt het erop alsof ze het zelf ook niet (meer) wist en er voornamelijk een theatraal spelletje van maakte. Of?
In de tentoonstelling hangt er eén schilderij.
In 1916 vlak voor haar arrestatie werd Mata Hari geportretteerd door Isaac Israëls. Onlangs is het portret van het Kroller Muller museum gerestaureerd. Het is de eerste keer dat het schilderij na de restauratie is te zien.
De tentoonstelling eindigt met haar arrestatiefoto die gemaakt is op 13 februari 1917.
Het tentoonstellingsaffiche
Op het affiche is een foto uit een fotosessie door Studio Reutlinger te zien. Deze Parijse studio was beroemd om zijn glamourportretten van de acteurs, artiesten, muzikanten, componisten, operazangers en balletdansers.
Mustsee
De plakboeken van Mata Hari. Hierin hield ze bij wat voor foto’s, affiches, recensies en artikelen over haar gepubliceerd werden. Ze schrijft er ook commentaar bij en zet kruisjes bij de interessante stukjes. Als museumbezoeker kun je door haar plakboeken bladeren.
Mustread
De brief d.d. 10 april 1919 die de ex-man van Margaretha aan de Nederlandse consul in Parijs met het verzoek om een overlijdensakte van Margaretha te krijgen. Nonnie heeft deze nodig als ze ooit wilt trouwen.
Wat vond ik van de tentoonstelling?
De tentoonstelling is informatief en een duik in de geschiedenis. Het laat de belangrijke momenten uit het leven van Mata Hari zien.
De vormgeving is waanzinnig te noemen. De eerste tentoonstellingszaal en de Mati-Hari-zaal hebben de meeste indruk op mij achtergelaten. De spanning en erotiek zijn hier, mede door de muziek, te voelen.
Ik had verwacht om een tentoonstelling te zien in een chronologische volgorde. Tot mijn verbazing was dit niet zo. Je begint bij het verhoor en eindigt met de arrestatie. Heel mooi gedaan! Ik geef eigenlijk nooit cijfers maar dit is wel een dikke tien waard!
Tot wanneer?
De tentoonstelling ‘Mata Hari: de mythe en het meisje‘is te zien tot en met 2 april 2018. Voor meer informatie kijk op: Fries Museum.
Fries Museum, ik heb weer een mooie museum-herinnering bij! Heel erg bedankt dat ik de tentoonstelling helemaal voor mezelf had. Tot een volgend keer!
Fijne avond,
Liefs,
Sandra
NB: Zowel de tekst als foto’s zijn eigendom van kunstkieken.nl en met toestemming van het Fries Museum gefotografeerd. De zaalfoto’s & de foto’s van de plakboeken zijn eigendom van het Fries Museum – Ruben van Vliet . De afbeeldingen van deze blog mogen niet worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze.
