Jan Steen Vertelt

In de nieuwe tentoonstelling van het Mauritshuis vertelt Jan Steen verhalen uit de bijbel, de klassieke mythologie en de oudheid.

Het is een kant van Jan Steen die velen niet kennen. De meesten kennen de kunstenaar die grappige scenes uit het dagelijks leven schilderde.
In 2011 werd de collectie van het Mauritshuis aangevuld met een historiestuk van Jan Steen; Mozes en de kroon van farao. De aankoop werd een aanleiding om een tentoonstelling te maken.

In de expositie zijn er 21 historiestukken te zien.

Verhalen zijn er om ze door te vertellen. Ik begin eerst met een verhaal over ‘Jan Steens dateringen op zijn schilderijen’. Ook zal ik het verhaal vertellen van de herkomst van de schilderijen.

Slechts één op de tien schilderijen van Jan Steen (1626 – 1679) is gedateerd. Op dit moment is er een onderzoek gaande om inzicht te krijgen in de chronologie van zijn oeuvre.

Het ongedateerde schilderij uit de expositie De bespotting van Simson uit het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) is een van de schilderijen. Om te onderzoeken is er een minuscuul verfmonster genomen dat vergeleken wordt met andere schilderijen waarvan de datering bekend is.

Het schilderij werd bestempeld als een kopie, maar blijkt een echt Jan Steen te zijn.

Laten we gaan kijken naar Mozes en de kroon van farao (1660 ) en De bespotting van Simson (onderste foto).

Het verhaal van de belangrijkste profeten is Mozes. Hier zien we de kleine Mozes in de armen van zijn pleegmoeder. Mozes heeft de kroon van de de farao kapot gegooid.

De farao kijkt de museumbezoeker recht aan om te zeggen dat hij door het voorval behoorlijk chagrijnig is! Jan Steen maakt er toch een grappig tafereel van.
Het schilderij is voor het eerst te koop aangeboden op de veiling David Grenier in Middelburg op 18 augustus 1712. Het werd verkocht voor 15 gulden.

De bespotting van Simson (1675 -76) werd waarschijnlijk geveild op de veiling Jacob van Hoek in Amsterdam (op 12 april 1719) voor 250 gulden.

De voorstelling beeldt het verhaal van Simson en Delilah uit. Op de grond zien we het haar van Simson liggen. Simson kijkt Delilah aan. Als geen ander weet hij wat hij aan haar opgebiecht; zonder zijn haar heeft hij geen kracht meer.

In de tentoonstelling ontbreken de blote borst, torso, decolleté en de koppelaarsters niet. Zij komen zelfs terug in Steens historiestukken. Laten we er een aantal ervan bekijken.

De bespotting van Ceres (1665 -70 – veiling Antwerpen – 27 mei 1777 – 26 gulden) is een van de weinige nachtscènes van Steen.

Ceres is de godin van de akkerbouw (vandaar de korenaren in haar haar) en is op zoek naar haar dochter. Moe en vooral dorstig klopt ze aan bij een hut. De vrouw geeft haar een drank waarna ze die gulzig opdrinkt.

De kleine jongen lacht haar uit, waarna Ceres de drank in zijn gezicht gooit en hem verandert in een hagedis.

Dit verhaal komt uit de Metamorphosen van Ovidius. Ik moest ook meteen denken aan het werk Metamorphosen van Escher denken. Na mijn bezoek aan Jan Steen ben ik meteen langs het Escher in Paleis gegaan. Blogpost een dezer dagen.

De naam Lot stond in de 17e eeuw bekend als iemand die een dronkenlap zou zijn.

Lot laat zich dronken voeren door zijn dochters. In de verte zien we de zondige stad Sodom waar God al bezig is om de stad te vernietigen. Ondanks de waarschuwingen van God om de stad te verlaten blijft Lot zich overgeven aan drank en verboden seks.

Waarom laat Lot zich dronken voeren door zijn dochters? Die waren bang dat alle mannen in Sodom gedood werden. Bang om geen nageslacht te hebben sliepen zij met hun vader.

Het schilderij Lot en zijn dochters (1666 -67) kwam via een erfenis op de veiling in Den Haag. Het werd gekocht voor 81 gulden ‘door ene’ Van der Velde.

Eén van de onderwerpen die in de Nederlandse zeventiende eeuwse schilderkunst vaak voorkwam was de sater en de boer.

De fabel van de sater en de boer (1660 -62) gaat over een boer die op een koude winterdag een hongerige sater mee naar huist neemt. De sater vlucht weg omdat de boer zijn koude handen verwarmde door in zijn handen te blazen en in zijn warme eten blies om deze af te koelen.
Hendrik van Eyl Sluyter uit Amsterdam kocht dit schilderij op een veiling in Parijs.

Er zijn geen grappige taferelen a la Jan Steen te vinden op het schilderij De aanbidding van de herders (1660).

Het zijn de simpele dingen die deze schilderij maken: het licht dat op het kindje Jezus valt, de voederbak waarin hij ligt, het meisje die het vuur blijft aanwakkeren onder de pot en de zadel op de ezel.

De oude vrouw heeft de gedaante van koppelaarster vind je ook niet?

Wat vond ik van de tentoonstelling Jan Steen vertelt?

Ik moet bekennen dat ik geen onderscheid zou kunnen maken tussen een genre- en een historiestuk van Jan Steen. In dit geval wist ik bij voorbaat dat het om historiestukken ging, maar ik vond het soms knap lastig. Sommige verhalen kende ik ook niet.

Jan Steen heeft bewust gekozen om ‘andere verhalen dan de bekende’ uit de mythologie te vertellen. Ik heb enorm genoten! Ondanks dat het Bijbelse, mythische verhalen zijn , vertelt Steen deze toch nog grappig.

Er zijn een aantal schilderijen waarop hetzelfde verhaal wordt vertelt maar vanuit een ander deel van het verhaal.

Zoals de voorgaande exposities Slowfood en Zuiderburen is dit ook weer een tentoonstelling waar je volop kunt gaan kijken.

Must see & do:

Zoek naar dezelfde hondjes en kleedjes!
Kijk ook naar de gezichtstuitdrukkingen, gebaren, lichaamstaal en emoties van de personages.

Tot wanneer?

Jan Steen vertelt is tot en met 13 mei 2018 te zien. Voor meer informatie: Het Mauritshuis.

Een tentoonstellingscatalogus is verkrijgbaar in de museumshop van het Mauritshuis, de boekhandel en via www.waanders.nl

Fijne avond,

Liefs,
Sandra