In het Teylers Museum kun je naar het Lorentz Lab waarin de geschiedenis van Teylers tot leven komt.
Teylers Museum is het oudste museum van Nederland waar kunst en wetenschap samen gaan. Door de jaren heen waren er zelfs wetenschappers in dienst van het museum die onderzoek deden en experimenteerde met wetenschappelijke instrumenten.
Vandaag gaan we terug in de tijd. We gaan terug naar zondag 27 juni 1909.
Het is een trieste dag voor het Teylers Museum. Elisa van der Ven, de conservator van het Fysisch Kabinet (de instrumentenverzameling) van het museum overlijdt. Nog voordat hij wordt begraven, komen er al twee open sollicitaties binnen.
De Directeuren van de Teylers Stichting benaderen de 56 jarige natuurkundige Lorentz met de vraag of hij geen geschikte natuurkundigen kent. Tussen neus en lippen door wordt ook de vraag gesteld of hij zelf geen belangstelling heeft voor de functie.
Lorentz begint oprecht na te denken over het verzoek.
De natuurkundige, die in 1902 de Nobelprijs voor de Natuurkunde kreeg, reist in augustus af van Leiden naar Haarlem voor gesprek met de Directeuren.
De Directeuren hopen dat Lorentz akkoord zal gaan want dat zou betekenen dat het Teylers Museum weer internationaal op de kaart kon worden gezet. Na de eeuwwisseling verkeert het museum zich in een diepen slaap, aldus de woorden van directeur Fontein.
Het Teylers Museum doet Lorentz een voorstel die hij volgens hen niet kan weigeren.
Het voorstel luidt als volgt: De Stichting zal Lorentz aanstellen als curator van zijn eigen natuurkundige laboratorium, hij mag een assistent (een gepromoveerde fysicus die aan het begin van zijn carrière staat) kiezen die de titel krijg van conservator en zijn salaris gaat op jaarbasis met 2000 gulden omhoog.
De term curator was stond destijds voor directeur.
Toch gaat Lorentz niet over eén nacht ijs. De lange onderhandelingsperiode duurt van juli tot en met november.
Hij besluit om op het voorstel in te gaan vanwege de grote vrijheid die hij zal hebben in zijn nieuwe functie. Als natuurkundige kan hij weer wetenschappelijk onderzoek verrichten. In het begin bekleed hij nog zijn functie als hoogleraar theoretische natuurkunde naast zijn nieuwe functie.
Uiteindelijk verhuisd hij in 1912 van Leiden naar Haarlem.
Lorentz –Lab
Het laboratorium wordt een kweekvijver en een unieke plek waar jonge natuurkundige in vrijheid ervaring konden op doen. Om vervolgens te kunnen doorgroeien en hoogleraar te worden.
De eerste conservator is Gerhard Joan Elias die meteen begint met een herinrichting van het laboratorium. Hij laat in alle kamers elektrisch licht, stromend water en gas installeren. De doorgang naar het museum wordt, voor de brandveiligheid afgesloten en er worden branddeuren geplaatst. De twee wetenschappers hebben negen kamers tot hun beschikking.
Albert Einstein heeft waarschijnlijk ook het Lab bezocht. Dat is niet zeker.
Sinds 1908 correspondeert hij met Lorentz en houden ze elkaar op de hoogte van elkaars werk. In februari 1911 bezocht Einstein samen met zijn echtgenote het Teylers Museum. Lorentz laat hen de schilderijen en tekeningen uit de collectie zien. Ze worden vriende en Einstein ziet Lorentz als vaderfiguur.
Lorentz werkkamer
Aan zijn bureau schreef hij niet alleen brieven aan Einstein maar bereidde ook zijn publiekslezingen en cursussen over het onderwerp natuurkunde voor. Ook droeg hij zorg voor de publicaties voor de uitgave van Teylers eigen wetenschappelijke tijdschrift Archives du Musée Teyler.
Foto: Op het bureau liggen nog brieven van Einstein
Als voorzitter van de staatscommisie onderzocht hij welke gevolgen er op de waterstanden langs de Waddenkust van Noord- Holland, Friesland en Groningen zouden zijn als de Zuiderzee wordt afgesloten. Dit project zal zijn volledig tijd in beslag nemen. Lorentz is dan 65 jaar oud.
Lorentz is degene die adviseert om de Afsluitdijk iets noordelijker aan te leggen vanwege de stroomsnelheid van de zee.
De berekeningen maakte hij op een handmatige rekenmachine (zie foto) die gebruikt werd om technische berekeningen te maken. Wat een genie! In 1927 wordt gestart met het bouwen van de dijk.
Jammer genoeg maakt Lorentz dit niet meer mee. De Lorentzsluizen nabij Kornwerderzand worden naar de natuurkundige vernoemd.
Op 9 februari 1928 hangen de vlaggen halfstok op het stadhuis, de Grote Markt en het station.
Hendrik Antoon Lorentz de belangrijkste theoretisch natuurkundige die Nederland heeft gekend, is overleden op 4 februari 1928.
Veel bewoners houden die dag hun gordijnen gesloten en in de hoofdstraten wordt het licht van de brandende straatlantarens bedekt door donkere lappen stof. Iets voor half twaalf beginnen alle klokken van de stad te luiden en komt de begrafenisstoet in beweging.
Rond twaalf uur bereikt de stoet de Algemene Begraafplaats. Einstein houdt een rede aan het graf. “Lorentz was de grootste en beste mens die hij ooit ontmoette, een levend kunstwerk, ook in het kleine. Hij is een lichtend voorbeeld, niet alleen voor de huidige generatie maar ook voor de volgende”.
Op woensdag 17 mei opende Zijne Majesteit Koning Willem- Alexander het Lorentz Lab van Teylers Museum.
Na een jarenlang onderzoek, renovatie werkzaamheden en verbouwingen, is het Lorentz Lab nu voor het eerst toegankelijk gemaakt voor publiek. Als museumbezoeker ga je letterlijk terug naar de periode van 1909 – 1928 toen Lorentz in het museum zijn eigen laboratorium had. Hier boven zie je de enige bekende foto van het laboratorium.
Terug in de tijd gaat via de De Lorentz Formule, een theatrale tour waarmee de natuurkundige (acteurs) tot leven worden gebracht. Per keer kunnen er twintig mensen mee. Het is verstandig om online tickets te reserveren. Dit kan via teylersmuseum.nl
De tour eindigt met een bezoek aan een replica van de “ongemeen groot electrizeermachien’ uit 1978.
Deze machine maakte vonken tot wel zestig centimeter. Bewonderaars kwamen van over de hele wereld om de machine te bewonderen . Aan de replica is drie jaar gewerkt.
Helaas heb ik geen vonk gezien maar wel het geluid van deze machine gehoord. Dat vond ik al fantastisch! In de zomervakantie staat de machien op opnieuw op planning.
Wat vond ik ervan?
Eén woord: Briljant! Ik vond het vooral interessant om zijn werkkamer te zien. Vorig jaar heb ik het huis van Multatuli en de slaapkamer van Van Gogh in Nieuw Amsterdam gezien. Dat vond ik ook fantastisch!
Ik vind het knap dat op basis van een enkele foto en onderzoek, dat voornamelijk in geschriften is gedaan, het Lab is nagebouwd.
Tot wanneer?
De Lorentz Formule in het Lorentz Lab is te zien tot en met 18 mei 2020. Een paar weken geleden schreef ik al over de vaste collectie van het Teylersmuseum, vergeet die ook niet te bekijken!
Meer informatie: Lorentz en de Afsluitdijk.nl
Ben jij al naar het Lorentz Lab geweest? Wat vond je ervan?
Fijne avond,
Liefs,
Sandra